A crise económica española

A crise actual é unha crise longa, unha das máis longas da historia, e afectou principalmente a Europa. Outros países tamén se viron afectados, como os EUA, mais sorteárona bastante ben e están camiñando sen ter destruído as estruturas produtivas do país e sen ter arruinado a súa populación, a pesar de ter padecido unha crise financeira sumamente importante e unha crise inmobiliaria de marchamo parecido ao que contribuiu a provocar a crise no Estado español. Por conseguinte, se afectou aos países desenvolvidos e por outra parte, dentro destes, con grande intensidade, ao conxunto dos que conforman a UE, e nomeadamente aos que constituiron o Club do euro, e, dentro da zona euro, aos países mediterráneos, algunhas causas teñen que ser comúns a todos os países avanzados, outras causas teñen que ser específicas de Europa e dentro desta, da zona euro, e outras, finalmente, propias dos países mediterráneos.

A crise actual é en grande parte unha crise de deseño, alén de crise de funcionamento. Cando se introducen grandes cambios nas estruturas socioeconómicas e políticas cumpre que existan políticos de pro, elites preclaras, que saiban trazar con clareza as metas a onde se quere chegar, e técnicos capaces e solventes que constrúan o deseño adecuado para o logro deses obxectivos, sen danar dun xeito irreparábel as estruturas socio-económicas dos países afectados.

Algunhas causas da crise son exóxenas e, por tanto, producidas polo contexto en que está inserido o noso país, contexto que tamén este contribuiu a criar e consolidar, e outras son endóxenas e producidas por unhas políticas desacertadas dos gobernantes españois.

I) CAUSAS EXÓXENAS

a) A globalización

A globalización, palabra deriva da latina globus, que significa globo, esfera, multidume, ... presente en expresións como globo terráqueo. De globus, derivou globatio e de globatio globalization en inglés. É un proceso fundamentalmente econónico, aínda que tamén ten caireis sociais e culturais significativos, que consiste na supresión das fronteiras nacionais para facilitar a libre circulación de capitais e mercadorías e a implantación de empresas en todo o mundo. Non se permite, salvo en contextos previamente pactados, a libre circulación de persoas e o fluxo tecnolóxico é tamén limitado, embora significativo por presións dos países en que operan as empresas transnacionais. Incrementa a intercomunicación, interdependencia e interrelación entre os individuos e os pobos, uniformizando mercados, sociedades e culturas, seguindo o modelo dos países dominantes e con máis capacidade de influencia e penetración, mediante unha serie de transformacións socio-económicas, culturais e políticas miméticas do mesmo patrón. Caracterízase pola presenza duns meios de comunicación superconcentrados en poucas mans, que difunden e sacralizan las excelencias do sistema e demonizan aos discrepantes, aínda que tamén ten o seu contrapeso nas redes, que difunden noticias e opinións que escapan ao controlo do poder económico político.

A globalización, ou mundialización, de procedencia liberal e apoiada principalmente polos sectores capitalistas e da direita, e que se serve como instrumentos de xestión do FMI, o Banco Mundial e a Organización Mundial do Comercio, ten o seu contrapeso na antiglobalización ou, mellor, no altermundismo ou alterglobalización, que pretende unha mundialización diferente, que ten como alecerces a descentralización, a horizontalidade, e a sustentabilidade, face á centralización, a verticalidade e o deterioro meio-ambiental da globalización. Os altermundistas defenden a liberdade de circulación para as persoas, introdución de taxas para as transaccións financeiras internacionais, reforma ou supresión do FMI, BM e OMC, o retorno á economía local e aos produtos autóctonos debido á carestía das fontes de enerxía provenientes das enerxías fóseis. Creo que son ideas importantes e moitas delas asumíbeis, salvo que muden radicalemente as posibilidades dun aprovisionamento enerxético en fontes distintas, como podía ser a enerxía de fusión. Con todo, non concordo na proclividade desta corrente en descargar as causas da crise nos países occidentais desenvolvidos, hoxe practicamente todos en situación difícil e vítimas tamén do modelo irracional globalizador. A causa reside nas grandes corporacións transnacionais e os seus xestores, que teñen como única patria o beneficio e como Deus o diñeiro.. 

Ás grandes multinacionais, convíñalles operar en mercados ilimitados para aprovisionarse de materias primas e poder dar saída aos produtos manufacturados. Estas multinacionais teñen moitas veces unhas dimensións impoñentes, superiores en activos aos orzamentos de moitos países de terceira categoría. Isto permítelles ter unha influencia decisiva sobre as elites locais, tanto para facilitar o aprovisionamento de materias primas, como a colocación dos seus produtos neses mesmos mercados. Teñen poder para influír nos destinos dos países, poñendo títeres ao ser servizo, e fabricados para gañar eleicións trucadas, entre outras factores, polo poder do diñeiro.

Contribúe a criar o home átomo-universal, pola uniformización de usos, costumes, linguas, etc., un home desenraizado que asume a ideoloxía do cosmopolitismo bobalicón que se utilizou para vender este produto en sociedades moitas veces indefensas e incapaces de intuír os cambios que van alterar as súas formas de vida e convivencia. Hai que eliminar fronteiras, abrirse a novos mundos, ser máis universal, etc.era o eslogan que había que propalar para procurar  introxectar nunha cidadanía pouco lúcida e pasiva este novo produto.

Ao operar as empresas en contextos globais dificúltase o controlo estatal da economía, que ten como concecuencias unha degradación do funcionamento da democracia, pois deixa sen instrumentos de actuación aos gobernos surxidos de eleicións populares, que se converten en títeres en mans das transnacionais e espectadores do devir histórico. Outra das consecuencia é a enxeñería fiscal das grandes corporacións para eludir impostos, pagando onde lle resulta máis barato e fomentando a evasión fiscal e o recurso aos paraísos fiscais, mermando, desta arte, as fontes de ingresos dos Estados que sobrecargan o custo dos servizos nos traballadores e, especialmente, nas clases medias. Isto trae como consecuencia un menor consumo, menor recadación de impostos, que se traduce en máis tributos, máis desemprego, etc.

A desregulación financeira, seguindo a máxima liberal «laissez faire, laissez passer, le monde va de lui même», cuñada pola primeira vez polo fisiócrata francés Vincent de Gournay, facilitou  a conversión do sistema financeiro nun instrumento ao servizo da especulación e do «pelotazo» en vez de estar ao servizo da economía produtiva e dunha produción sustentábel. Bo exemplo disto é o que pasou coas hipotecas subprime, ou hipotecas lixos, que tiveron como consecuencia principal a crise do sistema financeiro internacional, que tivo como epicentro a queda de Lehmans Brothers no ano 2008. Exemplos desta especulación danse tamén a diario no funcionamento das bolsas co obxectivo de gañar diñeiro fácil e rapidamente, con consecuencias moitas veces negativas para a economía real dos propìos países afectados.

Quen gaña coa globalización son, como diciamos, as grandes corporacións transnacionais en primeiro lugar; en segundo lugar, as elites locais, corruptas e incompetentes, e a perdedora claro é a populación local dos países subdesenvolvidos, e os seus gobernos, que, aínda que logren situar os seus produtos no mercado, teñen que facelo a prezos baixos e, por outra parte, perdendo o controlo da súa produción, que fica totalmente nas mans das corporacións transnacionais. Mais, os perdedores son tamén as populacións dos  países desenvolvidos, que agora teñen que competir en situación de inferioridade cos dos países pobres e cos países emerxentes, con unha protección social moito menor e con un custo da vida tamén moito máis baixo. Ao ter que competir as empresas destes países coas situadas en países onde a man de obra é moito menos custosa, as empresas perden competitividade e isto trai como resultado a deslocalización de empresas, que, no seu afán de poder competir exitosamente na loita darwiniana pola subsistencia, deciden trasladar os centros de produción a países con man de obra máis barata, sorteando desta arte o seu problema. Toda os países europeus en xeral, e España especialmente, sairon malmaparados desta pugna desigual por colocar os seus produtos no exterior, pola falta de competitividade, mais puido compensar, de momento, o desequilibrio do seu comercio exterior con un forte consumo interior basseado na industria do ladrillo, que deixou de funcionar cando picou con forza a burbulla inmobiliaria. O resultado desa falta de competitividade foi a diminución da recadacíon gobernamental vía impostos de sociedades, a maior competencia non só entre esmpresas senón tamén entres os propios traballadores por acceder ou conservar o posto de traballo, que se traduce tamén nunhas piores condicións laborais e unha maior explotación empresarial, e un incremento do desemprego, que vai implicar maiores cargas sociais gobernamentais para facer frente aos seguros do paro, unha menor recadación fiscal para os gobernos e un menor consumo, que, á súa vez, propicia unha menor menor recadación, que retroalimenta o ncremento das cifras do desemprego. Non só sofren estas consecuencias negativas os traballadores asalariados senón tamén os autónomos, fundamentalmente os labregos europeus, en especial os galegos, que teñen que competir cos de outros países nunhas condicións imposíbeis por non rendábeis. Como vai competir un labrego galego, francés ou europeu en xeral con outro dos EEEUU coas súas cotas á importación e cos do Terceiro Mundo, en condicións de salarios e custos moito máis baixos  se non reciben importantes axudas públicas?

Por conseguinte, os traballadores asalariados e os labregos dos países avanzados ven na globalización un perigo so a forma de perda do emprego ou de competencia en situacións desvantaxosas. Os labregos dos países subdesenvolvidos, pola súa parte, ven que non teñen posibilidades de pactar en igualdade de condicións coas corporacións transnacionais, que lles impoñen as súas condicións -prezos de compra, métodos de cultivo- e aprémanos moitas veces a dedicarse ao monocultivo, cos riscos que representa de dependencia das transnacionais que mercan os seus produtos nun mercado oligopolístico, controlado por elas. Todo isto ten como consecuencia unha baixada de salarios que forza un menor consumo por parte dos afectados e unha menor recadación tributaria gobernamental, que se ten que resolver vía impostos, que ten como efeito unha ralentización da economía, ou mediante o recurso ao empréstimo, o cal se traduce en maior défice e maior débeda pública, cos perigos que iso representa para o financiamento do propio país.

Finalmente, podemos afirmar que a globalización, filla do liberalismo, constitúe un modelo de desenvolvemento inxusto, por ser profundamente desigualitario. Concentra a riqueza nas grandes empresas transnacionais e nos seus xestores e prexudica as populacións. É tamén un modelo insustentábel, porque ten como único obxectivo o incremento dos beneficios na conta de resultados, sen preocuparse pola deterioración do meio ambiente nin pola solidariedade interxeracional, que a longo prazo ten que abocar no fracaso polo dispendio de recursos escasos e non renovábeis.

O problema está non na globalización en si, senón no deseño desa globalización, que se trazou exclusivamente para salvagardar os intereses do capital transnacional e non os das populacións afectadas. Un deseño onde ocupaba un papel decisivo a desregulación máis bestial dun liberalismo selvaxe. Hai que deixar que os actores económicos non se vexan constrinxidos por trabas de ningunha clase, pois toda intervención estatal é negativa para a economía. A consecuencia foi, como xa dixemos, a degradación da democracia, porque as populacións perderon a posibilidade de actuar a través da súa influencia no propio Estado, que agora ficou inerme e limitado na gobernanza da súa economía e na influencia sobre o devir socioeconómico global. A xente considera moitas veces que a democracia real, a liberdade, o benestar e o progreso lle van vir regaladas, sen ter presente que as elites extractivas que imperan nas sociedades cavilan a eito para arrimar ás ascuas as propias sardiñas, sen miramentos do interese global da populación. Se o deseño da globalización se fixer doutra maneira, fixando, por exemplo, que a competencia se realizase entre persoas con salarios e prezos moi distintos, etc. atenuaríase grandemente o impacto da crise, mais isto ás transnacionais non lles interesa porque limitaría a súa capacidade de actuación e o seu negocio.

b) A UE do euro

A crise afectou, como diciamos na cima, de maneira especial á des-UE, que co seu funcionamento tardío, vacilante e pouco solidario non é capaz de tomar as decisións que a economía europea necesita. Mais que UE é unha Europa dos Estados, que compiten entre si na loita pola supremacía, principalmente, e que terminou por converterse nunha Europa alemá, con toda unhe serie de paises satélites que lle están facilitando ao país teutón que domine pola economía o que non foi capaz de conquistar coas hostes hitlerianas. Os países da UE que non adoptaron a moeda común, como o Reino Unido ou Polonia, aínda que tamén sufriron os efeitos da crise, como é lóxico, están resistindo moito mellor, sen esta degradación dos servizos públicos e do estado do benestar, porque poden tomar medidas para impulsar a súa economía e defenderse ante os mercados.

A ferramenta para consolidar o dominio alemáns é o club do euro, con un deseño estrambótico, que finou co que ficaba de democaracia nos países mediterráneos, reducidos a comparsas do que decida a Sra. Merkel, que pode tumbar os seus gobernos, como no caso de Grecia e Italia; decidir as medidas políticas permitidas e prohibidas, como se viu no caso destes dous países; impor medidas que favorezan os seus intereses, como o cambio da constitución en España; impor recortes dos servizos públicos nos países en dificultades, contra a vontade de toda a populación, converténdose os gobernos en meros executivos das ordes recibidas do novo imperio, etc. A democracia, que significa, esencialmente, participación popular, fica reducida a mera pantomima e votación formal cada catro anos, ollando de reollo cara ao novo amo de Europa.

O problema unha vez máis é de deseño. Estar en Europa e ter unha moeda común, etc. está moi ben, mais con un deseño adecuado para que os países poidan facer frente as súas dificuldades.  Mais unha pertenza a unha comunidade competindo darwinianamente, sen que se recoñezan os direitos dos pobos que integran Europa, sen mecanismos efeitivos de solidariedade entre países, sen que se respeiten as regras da democracia dos pobos que a integran, non é interesante, Constituiuse un BCE que substituiu os bancos estatais, mais que non cumpre as súas funcións, e limítase exclusivamente a controlar a inflación. Se un país ten problemas de competitividade, non pode cuñar moeda nin pode tampouco devaluar a propia, que agora non existe, e o único recurso que lle queda é a depresión da economía, que ten como corolario menor recadación fiscal, dificuldades para custear os servizos sen pedir diñeiro emprestado, incremento do défice e da débeda, degradación do estado do benestar, etc.

No 2002, a paridade euro-dolar estaba en 0,85 dólares por un euro, mais a súa constante revalorización levou a que no 2008, chegase a estar en 1,60 dólares por euro. Esta paridade é fatal para a competitividade exterior, e mentres que os demais países procuraron por todos os meios manter, moitas veces artificiosamente, a moeda baixa, Europa non fixo nada ao respeito, non sei se por un orgullo infantil de presumir de ter unha moeda forte ou por deseño intencionado de Alemania para afogar os países menos tecnificados e, por tanto, menos competitivos no plano internacional. Europa podería devaluar o euro, mais nin sequera se suscitou esta alternativa, e o resultado foi a falta de competitividade co exterior e, as súas sequelas, o défice galopante, incremento da débeda, etc. O único recurso que quedou en mans dos gobernos foi a devaluación interior en salarios, e teoricamente en prezos, mais mentres, no Estado español os gobernos traballaron como obsesos por mermar as retribucións dos traballadores, pensións, etc. ao mesmo tempo incrementaron taxas, prezos dos servizos enerxéticos, impostos, etc. que se traduce nunha diminución do poder adquisitivo da populación, con repercusións tamén na diminución dos ingresos, no incremento do défice e da débeda pública. 

 

Non se trata de ir contra a construción europea en si senón contra un deseño concreto de Europa que non é capaz de resolver os problemas dos cidadáns europeus. Entendo que cumpre construír unha Europa forte que serva de contrapeso e poida competir exitosamente con outros grandes polos de poder como é a China, a India, EEUU, Rusia, etc. Nunha sociedade mundial multipolar, cada un dos polos ten que ser forte e competitivo para ter futuro, e Europa ten o reto construír unha Europa forte que substitúa a Europa actual dos Estados, que dinamita as súas enerxías en pugnas interiores entre os seus membros.

II) CAUSAS ENDÓXENAS

a) Crise inmobiliaria

A crise inmobiliaria estaba cantada. O monumental investimento no sector do ladrillo, máis que Franza, Reino Unido e Italia xuntos, nun país mediano e con unha populación só incrementada artificialmente pola forte inmigración, ben se ve que non ten futuro. É un sector moi pouco tecnificado, no que autónomos e pequenos emresarios podían valerse perfeitamente sen máis coñecementos que as catro regras e a experiencia ao lado doutro autónomo durante uns anos.

Os gobernos canalizaron grande parte dos recursos públicos cara a este sector, vía especialmente das degravacións fiscais para aquisición de vivenda, que motivou que moitos se decidisen a empeñarse para facerse con casa propia ou substituír a actual por outra con maiores prestacións, pola desgravación fiscal que levaba aparellada, ou mercar unha segunda ou terceira vivenda para dedicala ao mercado do aluguer ou especular con ela mantendo un diñeiro inactivo até que o inmóvel se revalorizase polo simple paso do tempo. As entidades financeiras implicáronse de cheo nesta febre construtora porque lle permitía incrementar facilmente a conta anual de resultados, e elas mesmas se dedicaron a construír ou mercar terrenos, etc. e, en todo caso, entraron na voráxine de conceder créditos a eito e por cuantías superiores ao valor do inmóbel, sen exixir  uns requisitos mínimos de solvencia que permitisen facer frente aos empréstimos.  Isto funcionou razoabelmente ben mentres os xuros estaban baixos, as persoas tiñan traballo estábel e acudían estranxeiros que tamén se animaban a comprar, mais cando se encareceron os xuros, se diminúen as desgravacións fiscais ou as persoas perden o seu traballo, o invento deixou de funcionar.

Para unha economía tan dependente do ladrillo, da que dependía no ano 2007 o 13,3 por cento das persoas ocupadas, que equivalía a 2.707.348 traballadores e que contribuía, no citado ano, con un 10,6 por cento ao PIB estatal, e con un investimento importantísimo neste sector, a picada da burbulla inmobiliaria supuxo toda unha conmoción. Supuxo a perda do posto de traballo para perto de 1.600.000 persoas, segundo o Ministerio de Economía. Este incremento na taxa de paro ten as implicacións acima indicadas para a incremento da competencia internacional.

b) Crise financeira.  

Foi unha crise producida pola burbulla inmobiliaria, a falta de responsabilidade dos xestores das entidades financeira e a deficiente inspección do Banco de España. Os bancos e caixas tiveron un incremento importante dos seus beneficios pola súa implicación no sector inmobiliario, mentres esta ía vento en popa. Concedían empréstimos a trouche-mouche sen reparar nos riscos asociados a un eventual cambio de ciclo, pois parecíalles que a verbena ía durar eternamente, nin á solvencia dos prestamistas. Non só estaban dispostos a conceder credito senón que o oferecían sen pedirllo e por máis importe do que as persoas precisasen. A valoración dos inmóveis fíxose á alza sobrevalorando o seu prezo, e cando estallou a burbulla deixaron ao descoberto as súas vergoñas. O sistema financeiro obtivo o seu financiamento no mercado exterior e inxéctao no sector da construción, en vez de investir en sectores modernos e con proxección de futuro, e iso conlevou un incremento da oferta de inmóbeis, que ante unha demanda inelástica, produciu unha saturación do mercado, acompañado d unha diminución dos prezos, que orixinou dificuldades para vender e, a seguir, unha diminución da actividade e un incremento do desemprego, coas sequelas que indicamos na cima.   

Os xestores das entidades financeiras demostraron sobradamente a súa incompetencia, do que é un exemplo elocuente, a bancarrota das súas entidades, mais si tiveron un grande éxito na expoliación do diñeiro dos depositantes en beneficio propio e da entidade, como é exemplifica coa oferta masiva de preferentes e subordinadas a compradores inexpertos, e na súa blindaxe frente a continxencias de abandono ou despido do seu cargo. Unha vergoña en toda regra e unha ferida profunda niso que algúns gaban en chamar «marca España», mais non hai que preocuparse porque iso -Margallo dixit- hai que contrarrestalo con máis propaganda.

O Banco de España e a Comisión Nacional do Mercado de Valores, en vez de concentrase no seu cometido de inspección e de evitación de prácticas que evitasen a bancarrota das entidades financeiras, dedicáronse a oferecer consellos a través dos meios de comunicación de que cumpría rebaixar os salarios dos traballadores, porque, seica, o mal de España estaba en que os salarios eran moi elevados e había que diminuír as posibilidades de consumo nunha economía de cariz consumista, como é a actual. Toleraron a apropiación indebida dos xestores das caixas, porque uns milloncetes máis ou menos non ten importancia, e a comercialización de produtos tóxicos, preferentes e subordinadas, a mercadores inexpertos porque a protección da masa social non vai con eles.

c) Crise de débeda.

O Estado español perdeu competitividade co exterior co exterior desde a década dos noventa, mais foise sorteando a dificuldade co forte consumo interno, nunha etapa de enorme euforia inversora, especialmente no sector da construción. O défice descendeu durante a primeira lexislatura do goberno de Xosé María Aznar, mediante o recurso ás privatizacións de empresas públicas, e mantívose estábel durante a súa segunda lexislatura. Durante os anos 2005, 2006 e 2007, xa durante o goberno de Zapatero, as finanzas públicas chegaron a ter superavit, nunha fase fortemente expansiva, ligada ao sector inmobiliario, mais a partir de 2008, en plena picada da burbulla inmobiliaria, pasaron alcanzar un défice do 4,5, que co descabelado Plano E, se eleva a 11,2 no 2009 e 9,3 no 2010. Dicimos que é descabelado porque foi un proceso de gasto compulsivo en obras moitas veces superfluas que só serviu para dar traballo a desempregados para saír do apuro inmediato, mais sen seleccionar necesidades nin obxectivos, e non deixaron pouso ningún para o futuro. Foi pan para hoxe e fame para mañá. O nivel de débeda mantívose a un nivel aceptábel durante a primeira lexislatura de Zapatero, nunha media de 2004 a 2008, inferior ao 40 por cento do IPC. Ao estalar a crise, a falta de reflexos de Zapatero para adoptar medidas correctoras de inmediato e un gasto excesivo, propiciou un incremento da débeda a partir de 2009, alcanzado a cota do 86 por cento do PIB en 2012.

O desequilibrio negativo entre ingresos e gastos é o que produce o défice. Por tanto, se se produciu unha forte contracción a partir de finais de 2007, cumpría actuar rapidamente aumentando os ingresos e diminuíndo os gastos, sobre todos aqueles provenientes de organismos e actividades prescindíbeis, e de ser posíbel impulsar os sectores modernos, dinámicos e sustentábeis da economía para impulsar ou manter a actividade económica, mais en vez de facer iso, Zapatero optou por recorrer ao empréstimo para financiarse, e isto incrementou o nivel de débeda e os xuros asociados a ela. A crise de débeda nalgúns países da Unión Monetaria Europea, contáxiase a España, en base ao seu elevado défice e ao incremento da débeda que fan disparar a prima de risco, que pon en custión a solvencia do país para facer frente ao seu compromiso de devolver o diñeiro emprestado. Unha campaña con caireis fortemente especulativos chega a poñer en custión a mesma viabilidade da moeda única e incrementa notoriamente os gastos de financiamento do gasto público, especulación que se bateu en retirada cando Mario Draghi advertiu que non se tocase o euro e tomaría todas as medidas precisas para evitar a queda da moeda única, que devolveu a calma aos mercados, en forma de baixada da prima de risco, e diminuiu os xuros exixidos por emprestar diñeiro. Este é o éxito que agora reclama o goberno de Mariano Rajoy.

O goberno do PP foca a solución do problema no incremento de impostos ás clases medias, vía IRPF, e tamén aos máis desfavorecidos co incremento do IVA, mentres que deixou indemnes a aqueles que teñen ingresos elevados, os chamados ricos. A expresión ricos non inclúe prioritariamente aos que teñen bens, aos que teñen o que se costuma chamar riqueza, pois un pode ter varios inmoveis e ter problemas para facer frente ao seu sustimento, e, por outra parte, ter problemas para desfacerse deles, senón especialmente aos que teñen elevados ingresos. Meteu tamén a man no gasto, so a forma de recorte en todo, e inclusive en prestacións que cumpría respeitar como é a sanidade, educación e pensións. Mais todas estas reducións no nivel perceptivo, van tamén ter repercusións negativas no consumo e na mesma recadación fiscal, con bumerán sobre o desemprego. Isto abocounos á fase actual de estagnación, ou sexa de estancamento, sen saída a curto termo, que de manterse así, sen crecimento e, practicamente, tamén sen inflación, pode levar a que se reavive a crise de débeda, e que se incrementen de novos os gastos de financiamento e a desconfianza no propio país..  

Tamén se propón reducir concellos e reforzar as deputacións, organismos produto do sistema centralista, de eleición indirecta e, por tanto, con pouco controlo democrático, e que se converteron en niños de corrupción. A súa supresión contaría co apoio dos demais partidos e podería facerse por consenso, sempre preferíbel en aras da rapidez e da aceptación social, e que sería un factor de estabilidade. Podería suprimir tamén a administración periférica do Estado, e confiar o seu cometido ás comunidades autónomas, que prestan o seu servizo moito maís perto do cidadán. Podería irse a unha redución dos concellos, e confiar a xestión de varios dos seus cometidos ás CCAA. Deberíase reformar o Senado, para convertelo en cámara de representación territorial, mais podería tamén reducir o número dos seus integrantes. Creo que habería tamén que suprimir ou refundir varias CCAA. Que sentido ten que Murcia, A Rioxa, Cantabria, etc. sexan comunidades autónomas. O proxecto orixinal era que tivesen autonomía administrativa e lexislativa Catalunya, Euskadi e Galiza, e a extensión a todas as demais foi unha medida premeditada para deprimir a exixencia de autonomía de cataláns e vascos, principalmente. Esta tentativa, fracasada a fin de contas, como nos indica o problema catalán deste momento, levou a construír un Estado macrocefálico moi dificilmente sustentábel a longo termo. Mais o erro non foi culpa das CCAA, senón do que deron autonomía inclusive a aqueles que non a querían ou nunca soñaran con ela.

Realismo socio-político ou mentiras a esgalla

Núñez Feijoo

O día 15/10/2013 vin o programa de debate de La Voz de Galicia, no que participaron Carlos Aymerich, Xosé Luís Barreiro Rivas, Tuco Cerviño, Carlos Espiñeira e un psiquiatra do que non retiven o nome, referido ao Debate sobre o Estado da Autonomía. Recoñezo que fiquei «tocado» porque non me esperaba que os posicionamentos derivasen cara o realismo político máis craso, defendido no século XVI polo teorizador político Maquiavelo, que se resume no enunciado de que o fin xustifica os meios.

Dicía o florentino que a política é unha ciencia independente da ética, e que o político somente está obrigado polos preceitos morais na vida privada, mais cando actúa como político pode quebrantalos, e, por tanto, pode mentir, asasinar, faltar á promesa dada, etc. se está en cuestión a seguranza do Estado ou a (2) en cualquier declaración, certificado, verificación o declaración escrita bajo la pena de perjurio según permitida por la sección 1746 del título 28 del código de los Estados Unidos, voluntariamente suscribe como verdadero cualquier material el cual no se cree que sea legitimo; es culpable de perjurio y ha, excepto en casos provisto por ley, de ser multado bajo este título o encarcelado por no más de 5 años, o ambos. Esta sección se aplica en cualquier declaración o subescrito dentro o fuera de los Estados Unidos” conservación do poder político, pois se actuase de acordo cos preceitos éticos, cando os demais non o fan, estaría en desigualdade cos demais e tería asegurado o seu propio fracaso. Os homes son naturalmente maus, volúbeis e inconstantes e poñerán en práctica as súas perversas ideas se se lle presenta a ocasión de facelo, e, por tanto o polìtico ten que desconfiar sempre das súas intencións. O que importa para este autor é o resultado, e se este é bo, excusa os meios empregados.

O filósofo alemán do seculo XVIII, Enmanuel Kant, defendeu un posicionamento antitético, coñecido como idealismo político, que defende que a política está subordinada á ética, e que o político ten que cumprir a lei moral, independentemente dos resultados. Fiat xustitia pereat mundus (cumprase a xustiza aínda que desapareza o mundo). Un fin bo non pode xustificar a utilización de meios espúreos. Non é lícito nunca incumprir a lei moral, e, consecuentemente, mentir, roubar, asasinar, etc. porque ninguén pode querer un mundo en que todos actuasen así, pois se todos o fixesen, iso invalidaría o valor da palabra dada, o valor das promesas, da convivencia social, etc.. A igrexa cristiá concorda teoricamente con esta afirmación e é moi frecuente escoitarlle a algún dos seus dirixentes que “non sunt facienda mala ut eveniant bona” (Non hai que facer cousas más para obter cousas boas), mais a súa praxe diaria invalida a eito esta proclama. Só por citar un exemplo, lembremos que a Igrexa Católica non denunciou os casos de pederastia nas súas ringleiras para non desprestixiarse ante a sociedade. O fin era bo, mais os meios eran maus.

Eu sempre defendín que o deontoloxismouniversalista kantiano do cumprimento do deber ou da lei moral, sempre e por parte de todos,  non é válido porque ningún sistema ético pode ser indiferente ás consecuencias dos actos, aos resultados, e que, moitas veces, o fin si xustifica os meios. Na guerra, un xeneral pode mentir se desta maneira pode salvar a vida dos cidadáns do propio país, e creo que todo o mundo entendería que se a un lle perguntan onde ten o seu país o armamento, deberá non só ocultalo senón tamén mentir se é o único meio de evitar a derrota. Creo que inclusive en tempos de paz, o político tamén pode mentir cando dicir a verdade pode poñer en perigo a economía do país. Se a un político lle perguntan se a banca propia está en risco de bancarrota, debe mentir se isto pode evitar precisamente que se cumpra este prognóstico. Xulgo, con todo, que nin na vida política nin na vida privada, pode nin o cidadán privado nin o político mentir se non existe un ben superior a protexer, sexa propio ou alleo. Mentir por mentir ou facelo cando non está suficientemente xustificado, é condenábel e nunca pode utilizarse como práctica condutual. Mais se mentindo se protexe un ben superior ao que representa aterse ao preceito de dicir a verdade, entón estaría xustificado facelo.

O ex-deputado Francisco Cerviño defendía que a utilización sistemática da mentira por parte do presidente da Xunta, Núñez Feijoo impedía saber a que aterse nas súas relacións con el e chegar a acordos para o futuro do país, e que non todos os políticos menten e inclusive que hai algúns que son incapaces de facelo. O posicionamento deste político socialista foi o máis arredado do realismo político, e, desde logo, a min pareceume o máis acertado aínda que habería que explicitalo máis. O Sr. Barreiro Rivas, católico declarado el,  pola contra,  defendía que o político pode mentir e que sería parvo o político que escoita a outro se lle cre o que di, aínda que deixou no ar se é lexítimo facelo cando escoitan terceiras persoas que non teñen mecanismos para defenderse ante a mentira. Unha argumentación, como podemos ver claramente consecuencialista e maquiavélica. Considero que este posicionamento non pode ser admitido, independentemente dos eventuais ouvintes. A colaboración entre os actores políticos debería ser franca e cordial, e tamén nas súas relacións coa cidadanía. Estarrece observar que cando un cidadán se presenta nunha administración, sexa ante un político sexa ante un técnico, para resolver un problema, reciba contestacións e promesas de fala barato. Coñezo casos en que o mesmo técnico que deu unha liña de edificación, foi quen informou a incoación de expediente a un cidadán, que se tiña submetido estritamente ao que el lle dixera. Aymerich, pola súa parte, afirmou que el non sostén que o político non pode mentir mais que o presidente dun país debe responder dos compromisos adquiridos. Mais se pode facelo apelando á mentira non avanzamos nada, pois el pode afirmar que xa o está facendo, mais que o di ao seu modo.

Apavora observar os membros dun Goberno español, como o actual, que debería dar unha imaxe de seriedade, poñerse ante un televisor e entoar o de: «vamos a contar mentiras, trai-la-lá, vamos a contar mentiras», por considerar que os cidadáns son estúpidos e non se inteiran. Serva, como exemplo, a este respeito todo o que está a pasar co caso Bárcenas.

Hai unha práctica xudicial que eu nunca entendín, que consiste en que o acusado pode mentir en beneficio propio, que como vemos é unha exemplificación de que o fin xustifica os meios. A defensa propia, obxectivo laudábel a todas luces, sacraliza o uso da mentira. Teño asistido a algún pleito onde un dos implicados estaba mentindo descaradamente sen pudor de ningunha clase e iso non tivo efeito absolutamente ningún no proceso. En entendo que, para defenderse a si propio, un poida non declarar, mais non entendo que a mesma xudicatura teña que bendicir a mentira, e, por acima, despois de obrigarlle ao acusado a prestar xuramento de que vai dicir a verdade. Ao tempo que no Estado español pasa iso, e só se castiga o falso testemuños das testemuñas,  nos EEUU mentir é perxurio. Teño diante unha noticia que di que á estrela de cine estadounidense Lindsay Lohan se lle retiraron tres dos cargos de que era acusada por mentir á un polícia. Afigura do perxurio como delito neste país está definido no Código Penal en 18 USC 1621 do seguinte xeito: Comete perxurio a persoa que:
    “(1)Tendo tomado un xuramento diante dun tribunal, oficial ou persoa, en todo caso en que unha lei de EEUU autoriza que se preste un xuramento, que el testemuñará, declarará, depoñerá, ou certificará de acordo á verdade, ou que todo testemuño escrito, declaración, deposición ou certificado asinado por el, é verdadeiro, e intencionadamente e contrariamente a este xuramento declara ou asina calquera asunto material que el non cre ser verdadeiro; ou (2) en calquera declaración, certificado, verificación ou declaración baixo pena de perxurio como permitidas so a sección 1746, do Código dos Estados Unidos, intencionadamente asina como verdadeiro algún asunto material que non cre ser verdadeira;
é culpábel de perxurio e debe, salvo que a lei estipule  expresamente outra cousa, ser multado consoante a este título ou encarcerado non máis de cinco anos, ou ambos”.
   .
Historicamente, a mentira estivo moi castigada, e así no Código de Hammurabi penalizábase coa morte o mentir. O pobo hebreu, tamén condenaba a mentira, como se pon de relevo na táboa dos dez mandados, que, entre outros preceitos, ordena:“Non mentirás nin levantarás falso testemuño”. Esta herdanza foi transmitida aos cristiáns, que sempre a condenaron, polo menos a nivel teórico a mentira. Na lexislación normalmente non son equivalentes o perxurio e a mentira, e se ben todo perxurio é mentira, non toda mentira é perxurio. Só é perxurio aquela mentira que se á en contextos nos que a persoa declara ou testemuña baixo xuramento.

Os que tivemos que impartir aulas de Ética e Educación para a cidadanía tivemos que insistir no valor da veracidade, da non manipulación, etc. Seguindo un currículo deseñado polos mesmos  gobernantes que sacralizan nos xulgados a mentira. Creo que a sociedade non entende isto e que  non se pode, por unha parte, inculcar uns valores, dos que a sociedade está tan carecente e necesitada nos nosos días e, pola outra, aplicar na práctica diaria os antivalores. O resultado é a conversión da mentira en arte, ou as mentiras a esgalla.

Xustiza ao servizo dos poderosos e do españolismo

Emilio Botín

Todo ordenamento xurídico ten un obxectivo determinado, que consiste na protección de certos valores, condutas, institucións e persoas e a penalización dos seus antitéticos e dos que non fomentan os primados. Para lograr estes obxectivos, formula unha serie de principios de carácter xeral, en principio aplicábeis a todos, mais cando esta universalidade colide con algún dos obxectivos fixados polos que ostentan o poder, submétese a limitacións que limitan a universalidade e infirman a coherencia do sistema. Estas limitacións son produto por unha parte das disposicións normativas explícitas nos códigos legais e, pola outra, dos subterfuxios xurídicos, ou en palabras do ministro do interior Jorge Fernández Dïaz, da enxeñería xurídica, introducidos na práctica xudicial, moitas veces por manobras do poder político, a través de nomeamentos, sexan ou non en función de cotas de partidos, de instrucións ao Ministerio Fiscal, campañas de descrádito contra os discrepantes da liña política dos gobernantes, etc., constituíndo unha maridaxe indisolúbel xudicatura-política, que constitúe unha das  maiores eivas do sistema xudicial español e unha das causas do descrédito da xustiza nos nosos tempos.

O partido político que goberna en cada momento, controla, especialmente se ten maioría absoluta, as Cortes, que son quen propoñen os integrantes tanto do Consello Xeral do Poder Xudicial  como do Tribunal Constitucional. Por outra parte, o mesmo executivo é quen propón o Fiscal Xeral do Estado, máxima autoridade do Ministerio Fiscal. Este ten como funcións, segundo o art.  124 da CE: “promover a acción da xustiza en defensa da legalidade, dos direitos dos cidadáns e do interese público tutelado pola lei, ... así como velar pola independencia dos Tribunais e procurar ante estes a satisfacción do interese social”, mais isto que soa tan bonito é invalidado na práctica polos principios polos que se rexe que son os de unidade e dependencia hierárquica, ou sexa, con subordinación de todos os seus membros ás ordes emanadas polo seu representante máximo que é o Fiscal Xeral do Estado. Como consecuencia desta dependencia indirecta a respeito do poder político, a cidadanía ten a impresión que en vez de defender a legalidade, os diereitos dos cidadáns e o interese público, defende o interese político do Goberno de turno.

Convén aclarar antes de introducirnos de cheo na argumentación, que nun proceso xudicial o fiscal actúa como acusación pública, ao tempo que os prexudicados directamente fano como acusación particular, regulada no art. 24 da CE, e as persoas non afectadas directamente, tanto individuais como xurídicas, poden actuar como acusación popular, regulada no art. 125 da CE, e poden personarse nun proceso sen necesidade de invocar a lesión dun interese propio. Porén, o ordenamento legal español é bastante restritivo no uso da acusación popular, moitas veces molesta para os gobernantes, e foise limitando o seu uso, na actualidade circunscrito basicamente ao proceso penal civil, a excepción dos casos de delitos privados.

Vexamos algúns exemplos das limitacións acima indicados e como como se producen. A CE (Constitución Española), no art. 9.3., garante a “responsabilidade e a interdición da arbitrariedade dos poderes públicos”, e, por conseguinte, o Rei, que é un poder público, debería estar suxeito a responsabilidade, mais isto colide co obxectivo que se quería conseguir, que é situar a súa persoa á marxe das exixencias comúns con obxecto -dicíase- de prestixiar a súa figura, por acima do ben e do mal, e recorre a introducir excepcións que rachan coa coherencia interna do ordenamento xurídico. Desta arte, no art. 56.3, estabelece que “A persoa do Rei é inviolábel e non está suxeita a responsabilidade”, nin penal, nin civil nin política.

O artigo 14 da CE decreta que “os españois son iguais ante a lei, sen que poida prevalecer discriminación algunha por razón de nacimento, raza, sexo, relixión, opinión ou calquera outra condición ou circunstancia personal ou social”. Conságrase neste artigo, o principio liberal de igualdade formal, que non real, de todos ante a lei, que foi ratificado pola mensaxe do Rei do 25/12/2011, na que manifestou solemnemente que “A xustiza é igual para todos”. Coherentemente con este principio de igualdade, o artigo 23 da CE dispón que os cidadáns “Asimesmo, teñen direito a acceder en condicións de igualdade ás funcións e cargos públicos, cos requisitos que sinalen as leis”. Ou sexa, que han fixarse legalmente con posterioridade algúns requisitos, entendido que deben ser iguais para todos, e non se pode negar que a Chefatura do Estado é un cargo público, e, por tanto a propia CE limita o alcanzo deste principio de igualdade.  Hai algúns que, por nacimento, alegan ter direito a mandar sobre os demais e a gozar de certos privilexios que os outros non teñen. No artigo 149 determinase que o Estado ten competencia exclusiva, na “regulación das condicións básicas que garantan a igualdade de todos os españois no exercicio dos direitos e no cumprimento dos deberes constitucionais”. Mais a mesma CE limita na lexislación sobre a Coroa o poder que ten o Goberno para estender as súas normas de igualdade a todos.  Por tanto, a nivel legal temos unha CE española que non se compadece cos principios de igualdade universais, porque ela mesma estabelece a diferenza, o privilexio e a desigualdade.

A CE institúe no artigo 103.3 que a “lei regulará o estatuto dos funcionarios públicos, o acceso á función pública de acordo cos principios de mérito e capacidade”, mais o artigo 24 do CP (Código Penal) define que debe entenderse por “funcionario público todo o que por disposición inmediata da lei ou por eleición ou por nomeamento de autoridade competente participe do exercicio de funcións públicas”. Por conseguinte, segundo esta definición do CP español os membros dunha institución como a monarquía deberían ser considerados como funcionarios públicos, pois participan no exercicio de funcións públicas, aínda que o seu acceso á función pública se realiza por disposición inmediata da lei, en base á herdanza, e non por mérito e capacidade, como especifica a CE e debería ser con carácter xeral, alén de por eleición. Por outra parte, este mesmo Código incorrrería en incoherencia pois mentres no artigo 27 estabelece que “son responsábeis criminalmente dos delitos e faltas os autores”,  non xulga igualmente a todos os que debían ser considerados como funcionarios públicos, pois mentres os demais estas sumetidos a responsabilidade, non é o caso do Rei. A nivel administrativo, e non xa penal, o conceito de funcionario público é moi impreciso. Algúns definen o  funcionario público como “aquel traballador que desempeña funcións nun organismo, sexa o lexislativo, ou executivo ou o xudicial. Habitualmente estes organismos son o Goberno, o Congreso ou Parlamento, os tribunais, a Administración pública e, en xeral, todos aqueles organismos que non pertenzan ao sector privado”. Segundo esta definición xa é máis problemático incluír os membros da monarquía como funcionarios públicos, pois alguén podería alegar que non desempeña cargos nin no lexislativo nin no executivo nin no xudicial, salvo nomear, sancionar, etc. o que outros lle propoñen. Non imos, con todo, insistir nos despeñadeiros semánticos.

A CE no seu artigo 1, estabelece que “España constitúese nun Estado social e democrático de Direito, que propugna como valores superiores do seu ordenamento xurídico a liberdade, a xustiza, a igualdade e o pluralismo político”. Mais a mesma CE limita este principio político de igualdade ao estabelecer a desigualdade do Chefe do Estado e o seu acceso ao trono por herdanza e non por mérito e capacidade ou eleición, que son os mecanismos que deberían rexer para todos sen excepción. Por conseguinte, igualdade si mais non na cimeira do Estado, que, aliás, debería servir de exemplo para todos os demais. Neste sentido, fica sen efectividade real o que se afirma no artigo 9 da mesma CE: “Corresponde aos poderes públicos promover as condicións para que a liberdade e a igualdade do individuo e dos grupos en que se integra sexan reais e efectivas”. Non só non hai igualdade para todos os individuos senón que tampouco a hai para os grupos, e así o pobo galego non ten recoñecidos os mesmos direitos que o pobo español, entre outros o de expresarse en todo momento na súa lingua sen limitación de ningunha clase. A CE, segundo a interpretación restritiva que se fixo dela, sitúa as linguas das nacións periféricas nun estado de desigualdade a respeito do español.

Mais este principio de igualdade é tamén conculcado pola práctica xurídica apelando a subterfuxios legais, interpretacións de conveniencia, doutrinas ad hoc, etc. Os casos que a cidadanía ve como máis sangrantes son:

a) A doutrina Botín. O presidente do Banco de Santander é desde fai lustros, o empresario máis influente do Estado español. Os partidos políticos teñen moito que perder se se ven enfrontados ao poder económico desta entidade finaceira, entre outras cousas, porque pode conceder créditos, condonar débedas, dos que os partidos políticos están moi necesitados, e porque o seu poder económico permítelle impulsar ou frear medidas que favorezan os obxectivos fixados no programa eleitoral do partido gobernante, etc. A familia Botín (Emilio, Xaime e fillos respeitivos) foi submetida a múltiplos procesos penais dos que sempre saiu airosa; fora acusada, entre outras moitas, de delito fiscal contra a Facenda Pública, por evasión de 2.000 millóns de euros e non ter presentado a súa liquidación no IRPF e Patrimonio entre 2005 e 2009, e de falsidade documental no caso das contas suízas do HSBC. Tamén foi absolto dos delitos de apropiación indebida e administración desleal presentadas contra el en 2005 por terlle pagado xubilacións millonarias de 47,75 millóns de euros ao ex-copresidente José María Amusátegui, e de 108 millóns ao ex-vicepresidente Angel Corcóstegui. O delito de administración desleal está contemplado no artigo 295 do Código Penal que estabelece que: “Os administradores de facto ou de direito ou os socios de calquera sociedade constituída ou en formación, que en beneficio propio ou dun tercerio, con abuso das funcións propias do seu cargo, dispoñan fraudulentamente dos bens da sociedade ou contraian obrigacións a cargo desta causando directamente un prexuízo económicamente avaliábel aos seus socios, depositarios, contapartícipes ou titulares dos bens, valores ou capital que administren, serán castigados coa pena de prisón de seis meses a catro anos, ou multa do tanto ao triplo do beneficio obtido”. É moi difícil pensar que conceder 108 millóns de euros en calidade de xubilación a un directivo do banco non repercuta en nada na marcha da entidade, e que non se fixese en beneficio do propio Botín, quizais para así sacarse de acima un competidor na loita polo mantimento do controlo e poder no entidade afectada. Actuacións deste tipo explican que non haxa practicamente ninguén imputado e penalizado poloo expolio das entidades financeiras, moitas das cales terminaron en bancarrota. Tampouco se entende que o Ministerio Fiscal non vexa nesta actuación nada contrario ao interese público e social.

Con todo, o que máis me interesa destacar é a coñecida como doutrina Botín, que recibe o seu nome do criterio estabelecido pola Audiencia Nacional, despois ratificada no recurso de casación polo Tribunal Supremo, que o exoneraba de ser xulgado polo caso de cesións de créditos, que consiste no seguinte: nos anos 1987-1991, o Santander comercializou uns produtos opacos que eran cedidos a terceiros e sobre os que non se practicou a correspondente retención fiscal, producindo un prexuízo importante á Facenda Pública, que lle permitiu ao Banco captar 2.500 millóns de euros mais ao tempo que propiciou que Facenda abrise expediente sancionador a moitos clientes por presunto delito fiscal. Realizou a instrución da causa a xuíza Teresa Palacios, e presentáronse como acusacións particulares a Asociación para a Defensa dos Inversores e Clientes (ADIC), vinculada ao ex-conselleiro de Banesto Rafael Pérez Escolar, que consideraba que se producira un prexuízo patrimonial de 84 millóns de euros e solicitaba 180 anos de cárcere contra os implicados, o propio Botín e os executivos Rodrigo Echenique, José Ignacio Uclés e Ricardo Alonso Clavel, por delitos contra a Facenda Pública,  e o partido Iniciativa Per Catalunya Verts (IPCV), que pedía 116 anos de prisón para os mesmos implicados por teren participado nunha presunta operación financeira e cometer presuntamente un delito continuado de falsidade documental e falsidad mercantil. O Ministerio Fiscal e a acusación particular pedían o sobresimento da causa. A Audiencia Nacional fallou en 2006 que non procedía a apertura do xuízo oral en base ao artigo 782.1. da Lei de Axuizamento Criminal, que di que “Se o Ministerio Fiscal e o acusador particular solicitaren o sobresimento da causa por calquera dos motivos que prevén os artigos 637 e 641, acordarao o Xuíz”. O art. 637 di que: “Procederá o sobresimento libre: 1.º Cando no existan indicios racionais de terse perpetrado o feito que deu motivo á formación da causa.  2.º Cando o feito non sexa constitutivo de delito. 3.º Cando aparezan isentos de responsabilidade criminal os procesados como autores, cómplices ou encubridores”. O art. 641 estabelece que: “Procederá o sobreseimento provisional: 1.º Cando non resulte debidamente xustificada a perpetración do delito que deu motivo á formación da causa. 2.º Cando resulte do sumario terse cometido un delito e non haxa motivos suficientes para acusar a determinada ou determinadas persoas como autores, cómplices ou encubridores”. As partes interpuxeron recurso de casación ante o Tribunal Supremo argumentando que o fallo supoñía a vulneración dos artigos 24.1. e 125 da CE porque o direito da acusación popular é un direito fundamental e autónomo e independente doutras acusacións. O Supremo ratificou, en decembro de 2007, o fallo da Audiencia Nacional en base a que: “Esta autonomía non fica en absoluto sen efeito, como opinan os recorrentes, cando se condiciona o seu direito a solicitar a apertura do xuízo a que o Ministerio Público e a acusación particular non teñan solicitado o sobresimento”. Por tanto, a acusación popular non pode por si só instar a apertura do xuízo. Deste xeito deuse un golpe de morte á acusación popular e deixa nas mans do Fiscal Xeral do Estado, e por tanto indirectamente do Goberno, e dos directamente afectados a acusación contra casos de corrupción ou contra os delitos medioambientais.

Mais, o máis suprendente foi que o propio Tribunal Supremo rectificou a súa posición nun caso en que ao poder político, neste caso o PP, lle interesaba a condena do ex-presidente do Parlamento Vasco, Xoán María Atutxa. Os defensores deste político confiaban en que nun caso similar se aplicase tamén a doutrina Botín, mais o Tribunal, nun apaño ad hoc, fallou, en abril de 2008, a favor do recurso de casación promovido polo sindicato Manos Limpias a un fallo absolutorio do TSXPV en xaneiro de 2007, e reinterpretou o seu fallo anterior aplicado a Botín especificando que cando non hai un prexudicado concreto, a acusación popular, neste caso do sindicato ultra-direitista Manos Limpias, si está lexitimada para instar  a apertura de xuízo oral, porque o Fiscal "non pode monopolizar o exercicio da acción pública", . É o que se coñece como doutrina Atutxa, e que se saldou co fallo, con 5 votos particulares de 12 emitidos, de inhabilitación por ano e meio deste político nacionalista e 18.000 euros de multa, e dun ano e 12.000 euros de multa para os entón membros da Mesa do Parlamento vasco Gorka Knörr e Kontxi Bilbao  por desobediencia por non ter disolto o grupo parlamentario de Batasuna, Sozialista Abertzaleak. En resumidas contas que Botín puido prexudicar a persoas concretas e por iso, se só hai acusación popular, é premiado a non ir sequera a xuízo, mentres que Atutxa non prexudicou a ninguén en concreto e, por iso, é castigado, a pesar de que o Fiscal solicitou a absolución. O maxistrado Sánchez Melgar  argumentou que o sentido da lei non cambia "porque exista ou deixe de existir acusación particular nunha causa penal". O tamén maxistrado Luciano Varela, precisa que a nova sentenza reduce case ao "exotismo estatístico“a aplicación da doutrina Botín, e que a Atutxa, Knörr y Bilbao "se lles tributou unha diversidade de criterio por circunstancias que non teñen a envergadura necesaria para determinar a diferenza de trato”. Esta reinterpretación permitirá sentar no banco dos acusados ao lehendakari, Juan José Ibarretxe, e aos dirixentes do PSE, Patxi López, e a Rodolfo Ares por térense reunido con membros da ilegalizada Batasuna, po teren procesos abertos só en base a acusacións populares. 
 

Infanta Cristina de Borbón

b) A non imputación e desimputación da infanta Cristina, nunha resolución que a cidadanía non acaba de comprender. A súa situación é semellante á da muller de Diego Torres, mais mentres esta foi imputada dun xeito normal, houbo moitas resistencias para imputar a infanta Cristina, e cando o xuíz Castro tomou esta medida, a protesta do Rei e a intervención da fiscalía e da avogacía do Estado, propiciaron a súa desimputación pola Audiencia de Palma, medida da que non se coñecen precedentes na práctica xudicial española. A cidadanía pergúntase que valor teñen esas proclamas solemnes do Chefe do Estado de que a xustiza é igual para todos? Nos Códigos, coas excepcións acima indicadas, podemos dicir que é igual para todos, faltaría máis!, mais na aplicación da lei, hai unha xustiza para os poderosos, entendendo por tales os que gozan de influencia política, económica, ... e outra para os débiles e desfavorecidos. Como dicía a ex-directora de Institucións Penitenciarias, Mercedes Gallizo,  “Estamos lonxe de que a xustiza sexa igual para todos". O xuíz que emitiu o voto particular que absolveu a Camps e presidiu o tribunal que condenou a Garzón, declarou que “quen diga que a Xustiza é igual para todos non sabe de que está falando. Claro que a xusticia non é igual para todos. O reto é que a fagamos igual”. Claro que este xuíz parece restrinxir a causa da desigualdade á calidade da defensa, que tamén, mais este non é o único motivo. Hai desigualdade porque hai acepción de persoas, e algunhas son intocábeis mentres que outras saen estreladas. Como dicía Castelao, nunha viñeta publicada no Faro de Vigo en outubro de 1930, a “Lei é igual para todos; mais unhas veces aplícanche a letra e outras o espírito”. En consecuencia, aquí non se fai máis que “seguir a historia de España”, en palabras do líder radical Lerroux.

Agora, o que moitos nos tememos é que a teima do Goberno, protagonizada polo Ministerio Fiscal, de que a infanta Cristina non se vexa salpicada polo caso Noos, incline ao Tribunal Supremo a aplicarlle a doutrina Botín, se, os esforzos despregados para que non sexa imputada, non se visen coroados polo éxito. Nestes momentos, alén da acusación pública, que exerce o o Fiscal de Baleares, que non quere ver nada puníbel na súa actuación, estan personados na causa, como acusación particular, a Generalitat valenciana, que só pede responsabilidades civís e non penais; o goberno de Baleares, que non vai acusar de ningún delito á infanta; o grupo de concelleiros socialistas do Concello de Valencia, que non vai acusar á infanta de delito fiscal ou de branqueamento de capitais; e a avogacía do Estado, que coincide co Fiscal de Baleares. Como acusación popular, que solicita a imputación da filla do Rei, está o sindicatos Manos Limpias, que, aplicándo a doutrina Botín, non estaría lexitimado para instar a apertura de xuízo oral. Como podemos observar, tanto nas actuacións contra Botín, como contra a infanta, o Fiscal non entende que se vise conculcada nin a legalidade nin o interese social. Se a isto unimos que tamén se nega a que se investigue o accidente ferroviario de Angrois, quizais por estar implicado o Goberno do PP, enténdese que a figura da xustiza estea tan erosionada ante a cidadanía.

c) A doutrina Parot, que fai referencia á sentenza ditada polo Tribunal Supremo o 28/02/2006, ante un recurso presentado polo membro de ETA, o cidadán francés Henri Parot. A citada sentenza modifica, con efeitos retroactivos o cómputo da redución de penas por traballos penitenciarios, que, en vez de calculalos como estaba estabelecido no Código Penal de 1973, e, por tanto en vida do ditador Franco, que se calculaba a partir do tempo máxima de estancia en prisón, que o citado Código fixaba en 30 anos, a razón de un día por cada dous de traballos realizados polo preso, pasou a calcularse sobre o total das penas que lle fosen impostas ao reo, comezando pola de maior cuantía, e, unha vez redimida esta pena, aplicábase a redención á segunda maior, etc. até o límite máximo de estancia en prisón que é un máximo de trinta anos no CP de 1973 e 40 anos no CP de 1996. Desta maneira, o que se quería conseguir era o alargamento das penas de prisón aos reclusos xa xulgados e que estaban xa próximos a saír á rúa. Esta sentenza vai contra as disposicións da propia CE, que no seu artigo 9.3, estabelece que “A Constitución garante o principio de legalidade, ... a irretroactividade das disposicións sancionadoras non favorábeis ou restritivas de direitos individuais, e a seguranza xurídica, a responsabilidade e a interdición da arbitrariedade dos poderes públicos”. Este proceder bota por terra outro dos principios consagrados no artigo 25 da CE que é o da reinserción social. Di este artigo: “As penas privativas de liberdade e as medidas de seguranza estarán orientadas cara a reeducación e reinserción social e non poderán consistir en traballos forzados“.

Varios presos de ETA, ante a negativa do goberno español a deixalos en liberdade no momento en que lle tocaba, de acordo co cálculo vixente no momento en que foron condenados, recorreron ante o Tribunal Europeo de Direitos Humanos (TEDH), que o 10/07/2012 fallou, nun recurso presentado pola etarra Inés del Río Prada, fallou que o Goberno español debería tela liberado xa o 3/07/2008, por ter obtido os beneficios penitenciarios estabelecidos no CP de 1973, e que non procedía procedía aplicarlle, con efeitos retroactivos, o novo cómputo de penas estabelecido no CP de 1996, que, no seu artigo 76, dispón que a duración máxima das penas é de: “40 anos, cando o suxeito teña sido condenado por dous o máis delitos referentes a organizacións e grupos terroristas e delitos de terrorismo do Capítulo VII do Título XXII do Libro II deste Código e algún deles estea castigado pola lei con pena de prisón superior a 20 anos”. O TEDH condenou en consecuencia ao Estado español a poñela en liberdade e a pagarlle 30.000 euros de indemnización. O Goberno manifestou discrepar “severamente” coa sentenza ao tempo que o ministro do interior suxire apelar á enxeñería xurídica se o TEDH falla en contra dos intereses de España e obrigase a aplicar a sentenza a todos os presos que están nunha situación similar, e a Asociación de Vítimas de Terrorismo cháma á insubmisión contra ela, a pesar de considerar o TEDH que infrinxe dous artigos do convenio europeo de direitos humanos, ratificado por España; en concreto o artigo 7, que fala da irretroactividade da lei penal desfavorábel para o reo, e do 5 que consagra os direitos á liberdade e seguranza. O 21/10/2013, a Grande Sala da Corte Penal de Estrasburgo fallou definitivamente contra o recurso apresentado polo Estado español  contra a sentenza emitida por este Tribunal Europeu de Direitos Humanos en xullo de 2012. Condena ao Estado español por unanimidade por ter violado o artigo 5 da Convención Europea de Direitos Humanos, que prescribe que “ninguén pode ser privado da súa liberdade salvo nos seguintes casos e consoante con un procedimento prescrito por lei: 1 a detención legal dunha persoas despois dunha condenación por unha Corte competente”. ... Neste caso, entende o Tribunal que houbo unha detención ilegal a partir do momento en que a acusada finou o cumprimento da pena que lle fora imposta pola sentenza que a condenou. Tamén se condena por quince votos contra dous ao Estado español por vulnerar o artigo 7 da Convención que estabelece os principios de legalidade e irretroacitividade dos delitos e penas: “7. 1. Ninguén pode ser condenado por unha acción ou omisión que non momento en que foi cometida, non constituía unha infracción consoante ao direito nacional ou internacional. Igualmente non se inflixirá ningunha pena máis forte que a que era aplicábel no momento en que se cometeu a infracción”. O Estado español deberá liberar canto antes a detida, indemnizala con 30.000 euros e pagarlle, no lapso temporal de tres meses, 1.500 euros polas costas do xuízo, cantidades ambas que serán maioradas cos xuros correspondentes se o Estado non cumpre no prazo de tres meses. Unha sentenza que entendo moi ben fundamentada e que implica que non se pode quebrantar a propia lei, atendendo a reaccións sentimentais en grande parte inducidas, inclusive para loitar contra algo tan importante e tan loábel como é o terrorismo.


Podemos constatar como a través de argucias, subterfuxios ou enxeñería xurídica se poden mudar o sentido das leis e da mesma CE, e este foi o mecanismo que se veu utilizando desde a súa aprobación. Só imos lembrar a este respeito a famosa LOAPA, lei que interpretaba restritivamente os estatutos de autonomía, a diversa normativa que se está a adoptar con motivo da crise, etc. Deixamos para outro artigo falar deste tema.