Unha conferencia Episcopal anacrónica

A Igrexa católica ten lexitimidade para pronunciarse sobre temas políticos, mais outra cousa distinta é a oportunidade e a conveniencia. Cando se fai un posicionamento político, a opción que se vai defender necesariamente concorda con tomadas de postura de determinados partidos políticos e iso implica que outras alternativas, con moitos cristiáns no seu seo, vanse sentir descualificadas e fóra do manto protector da hierarquía eclesial.

A declaración da Conferencia Episcopal Española (CEE) sobre o independentismo enmarcase nunha longa historia de posicionamentos de caracter españolista, na que España é concibida como unha unidade superestrutural forxada pola historia e que todos deben respectar. Esta concepción da nación española concibida como unha realidade unitaria impulsada desde o cristianismo, eviterna e inmutábel, coincide, grosso modo, coa concepción política da dereita  e de sectores xacobinistas da esquerda socialista española. A situación actual de España configuraríase pola historia de acordo con designios divinos ou a natureza das cousas ou ambos factores á vez. Estas concepcións que apelan a factores extrahistóricos para explicar a historia, teñen enorme dificultade para ver a realidade en devir, para captar o kairós, a temporalidade e historicidade de todo o existente. Isto non é sorprendente se temos en conta que as relixións, principalmente as do libro (xudaísmo, cristianismo e islamismo) están fundamentadas en tradicións e textos que se pretenden sagrados e con validez tamén eviterna. Toda a verdade xa está no Talmud, Korán ou Biblia, verdade que non se pode discutir e o único que resta é interpretala dentro de estreitas marxes. Véxase a este respecto a persecución inquisitorial a que está sometido o teólogo galego Torres Queiruga por ofrecer unha interpretación aberta da mensaxe cristiá que sexa compatíbel coa razón e as ciencias. Isto agrávase aínda máis pola adopción de certas interpretacións como dogmas e, por tanto, como sentencias definitivas, válidas para todo tempo e lugar. Todas estas relixións tenden ao discurso único, ao absolutismo relixioso, moral e xurídico, e todas teñen unha enorme dificultade en adaptarse aos tempos, en asumir unha actitude máis acorde cos dereitos humanos e unha sensibilidade máis elevada sobre o ser humano baseada nunha concepción máis científica e menos supersticiosa da súa natureza. Exemplifica este extremo a condena da liberdade de pensamento, no Silabo de 1864, case un século despois de ser consagrada nos códigos de dereitos do home e do cidadán saídos da Revolución Francesa ou as condenas de galileo, Darwin, etc. 

Na Declaración da CEE só limitadamente se recoñece a lexitimidade dos nacionalismos periféricos, pois para que teñan lexitimidade plena as posturas nacionalistas deben ser cuidadosas do ben común, entendeno por tal o ben de toda España e, por conseguinte, non existe ben común propio e específico de cada unha das nacións periféricas que compoñen o Estado español. O pobo español, no seu conxunto, é o único suxeito de dereitos e, por conseguinte, négase de raíz todo dereito de autodeterminación para as nacións distintas da española, única sagrada e intanxíbel.

A CEE non acepta que os feitos sociais e políticos son unha realidade temporal e cambiante e non froitos da predestinación divina que xa quería que España fose nación desde o tempo da romanización, sendo así que as nacións, como entidades políticas, non surxen até o século XVIII e a española en concreto no século XIX, segundo os mellores historiadores do feito nacionalista. As nacións son realidades históricas que se constrúen e deconstrúen, que se crean e destrúen no decurso do tempo e as novas nacións, cando adquiren tal categoría, teñen dereito á vida e a elixir o seu futuro, sen verse limitadas por outros pobos cos que convivía con anterioridade.

Non é sorprendente, pois, que alerte contra o risco da desintegración, entendendo por tal calquera cambio que rache co statu quo vixente neste momento. Aboga por preservar a unidade porque -afirma- é un ben, sen matizacións de ningunha clase, dando a entender que toda unidade, sexa forzada, contranatura, etc. é un ben sen máis por ser unidade. A unidade é un ben sempre que sexa pactada, consensuada, asumida polas persoas que deciden convivir en unidade. Tamén o matrimonio é un ben, mais sempre que se estabeleza de común acordo entre os contraentes e non sexa forzada desde o exterior. A unidade española ten un vicio de orixe, que consiste en que foi froito da conquista e da imposición, e se nalgún momento, os cidadáns dunha comunidade, como froito da súa libre expresión, consideran que esa unidade non funciona, tamén é un ben que poidan propor novas formas de convivencia. Non é só a unidade o que é un ben, senón que tamén é un ben a posibilidade de adoptar novas formas de convivencia, entre elas, a de recompoñer o consenso tácito ou explícito que regulaba a convivencia mutua. O que é un ben superior é o estabelecemento dunha forma de convivencia que conte coa aprobación de todos, unha forma de convivencia onde todos se sintan cómodos.

Consideran os bispos que se debe preservar ao mesmo tempo a unidade de España e a rica diversidade dos pobos que conforman o país, e, con esta finalidade fan un diálogo aos interlocutores sociais e políticos. Se por unidade se entende que os pobos deben convivir nun estado unitario de soberanía única do pobo español e onde todos os demais fican silenciados, é difícil compartir este posicionamento e moito menos relacionalo con exixencias éticas. A pluralidade de soberanías compartidas é unha fórmula de convivencia que está implantada nos países máis estábeis e avanzados do mundo, como, por exemplo, en Alemaña, EEUU, México, Suiza, etc. e non se pode dicir que non preserve tan ben a convivencia como os estados unitarios,  como é o caso do Estado español. Non aceptar esta fórmula de Estado de soberanía única non significa que se estea por fórmulas de convivencia harmónica nun mesmo Estado, aínda que non sexa a mesma nación. A respecto do diálogo, somente recordar que a reforma do Estatuto catalán se fixo dun xeito pactado e consensuado entre a comunidade catalana e os representantees políticos da soberanía española, mais un fallo desafortunado do Tribunal Constitucional rachou ese consenso. Foi unha pena que a CEE non se pronunciase en contra desnaturalización do Estatut.

Finalmente, só dicir que aquí non pretendemos defender a independencia de Catalunya senón os dereitos dos pobos, e, por tanto, manifestar o respecto pola decisión que libre, pacífica e democraticamente tomen os habitantes dunha comunidade. Os territorios non teñen dereitos, din algúns, mais os habitantes dunha comunidade que constitúe un pobo, si que ten dereitos.

Ramón Varela Puñal